Биһиги Республикабытыгар Анегина Егоровна Ильина- Дмитриеваны билбэт киһи суох буолуо, онтон кини талааныгар сүгүрүйээччилэр өссө элбэхтэрин билэбит. Кини кэрэ куолаһын истэн, дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуоллаабыттарын ааҕан сиппэккин.
Анегина Егровна Урал хайатын аастахха Арҕаа Сибииргэ- Илин Сибииргэ уонна Дальнай Востокка билиҥҥи кэмҥэ суос- соҕотох ССРС народнай артыыската. Сахалар ортолоругар Анегина үһүс киһинэн ити үрдүк ааты ылбыта, кини иннигэр драма артыыстара Дмитрий Федорович Ходулов уонна Василий Васильевич Местников этилэр.
Бэрт кылгастык Анегина туһунан кэпсиэхпин баҕардым. Кини олунньу 3 күнүгэр Дүллүкүгэ күн сирин көрбүтэ. Ити сыл аҕата Егор Иванович Дүллүкү оскуолатыгар байыаннай үөрэх учууталынан үлэлиирэ. Үөрэх дьыла түмүктэнээтин, Егор Ильин сэриигэ барарын туһунан бэбиэскэни туппута. Ийэтэ кыракый кыыһын көтөхпүтүнэн олорон хаалбыта. Сэриигэ барбыт киһи хаһан эргиллэрин дуу, эргиллибэтин дуу ким да билбэтэ. Кыракый Ангелина ийэтинээн Анна Николаевналыын уҥуоргу Намҥа аймахтарыгар чугаһаан көспүттэрэ. Егор Иванович дьонугар сөп буола- буола ханна тиийбитин, тугу ситиспитин кэпсиир суруга кэлэрэ уонна кыыһын сураһан тахсара. Кини буорах сыттаах таҥастаах төрөөбүт буоругар үктэнэригэр кыыһа ийэтин батыһа сылдьара.
Аҕалара сэрииттэн кэлээтин учууталлаан барбыта. Дойду үрдүнэн олох- дьаһах сыыйа көнөн, оҕо- уруу элбээн барбыта, оҕолор оскуолаҕа киирэн, ааҕан- суруйан, ырыа ыллаан, үҥкүүлээн сайдан испиттэрэ, таҥас- сап да тупсубута. Оскуолаҕа кыракый Анегина кимнээҕэр да элбэх ырыаны билэрэ, үөрүүлээх тэрээһиннэргэ биир бастыҥ уонна актыыбынай кыттааччы буолара.
Сэттэ кылааһы Дьокуускайга бүтэрбитэ уонна педагогическай училищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Музыкальнай отделениеҕа ырыаҕа, музыкаҕа дьоҕурдаах оҕолору түмэн үөрэтэллэрэ. Анегина оскуолаҕа үөрэнэ сылдьыаҕыттан үчүгэй куоластааҕынан, музыканы табатык истэринэн уонна преподаватель этиитин ылынарынан биллэрэ. Сорудаҕы дьаныһан туран үөрэтэрэ, онон учууталларын үөрдэрэ. Училище иккис кууруһун бүтэрэригэр Москваттан талааннаах уонна дьоҕурдаах оҕолору талан үөрэтээри, биллиилээх специалистар кэлбиттэрэ. Анегина Ильинаны Москватааҕы П.И. Чайковскай аатынан Государственнай консерватория иһинэн музыкальнай училищеҕа ылаллар. Саха сирин тыа оройуонугар үөскээбит уонна улааппыт кыысчааҥҥа Москва олус дьиктитэ, улуута, тула өттүн көрүннэҕинэ барыта күлүмүрдэс курдуга. Эдэр киһи саҥа сиргэ саҥа доҕотторун кытта бэрт түргэнник уопсай тылы булан, иҥнибэт- толлубат буолан барбыта. Бииртэн- биир улуу педагогтар студеннары үөрэтэллэрэ, музыка алыптаах дорҕоонугар угуйаллара, кэрэни- дьиктини сонуннук көрөргө- истэргэ уһуйаллара.
Училищеҕа биэс сыллаах үөрэх адьас биллибэккэ ааспыта. Анегина классическай репертуара лаппа кэҥээбитэ уонна студент быһыытынан олус дьулуурдааҕын уонна дьоҕурдааҕын көрдөрбүтэ. Училищены бүтэрэр отчуоттуур биэчэрдэригэр консерваторияҕа үлэлиир педагогтартан үгүстэрэ кыттыбыттара, оҕолор биэс сыл устата төһө сайдыбыттарын, эбии салгыы үүнэр кыахтаахтарын билгэлээһин да баара. Училищены бүтэрэн үөрэ- көтө сырыттаҕына, консерватория биир кытаанах ирдэбиллээх профессора Нина Львовна Дорлиак бэйэтин кылааһыгар үөрэнэригэр этии оҥорбутугар кыыс бастаан утаа олус соһуйбута, онтон сөбүлэһэрин эппитэ.
Н.Л.Дорлиак П.И. Чайковскай аатынан Государственнай консерватория вокальнай факультетын саамай авторитеттаах профессора этэ. Биһиги кыыспытын куолаһа кэрэтин, тыла (дикцията) чуолкайын, тыынар уорганнара олус сайдыбытын, өссө эбии чочуйдахха дьиҥнээх ырыаһыт тахсыаҕын таба көрбүтэ.
Нина Львовна студеннарын кытта олус дьаныһан туран дьарыктанара уонна иитэр ийэлии сыһыаннаһара. Консерваторияҕа үөрэх олус ыарахана, ханнык баҕарар киһи үгүс энергиятын, күүһүн- уоҕун биэрэн туран үөрэнэр кыһата этэ. Баар- суох күүскүнэн наадалаах дорҕооннору таһаараҕын. Биэс сылы быһа нуучча уонна аан дайду улуу композитордарын айымньыларын үөрэтэн, элбэҕи билбитэ. Ырыаһыт музыкатын билэрин сэргэ айымньы тылын уонна ис хоһоонун, туох түгэҥҥэ, сорукка анаммытын өйдүөхтээх. Үөрүүлээх да, хомолтолоох да түгэн чуолкайдык истээччигэ тиийэрин курдук толоруллуохтаах, ити барыта күннэтэ дьаныардаах үлэттэн тахсар.
Анегина Егоровна төрөөбүт дойдутугар, сахатын дьонугар эргиллэн түөрт уонтан тахса сыл устата отуттан тахса сүрүн оруоллары толорон бар дьонун үөртэ. Олор истэригэр: Бизе “Кармен”- Кармен, Бородин “Князь Игорь”- Кончаковна, Верди “Риголетто”- Магдалена, Даргомыжскай “Русалка”- Княгиня, Григорян “Ньургуһун уонна Лоокуут”- Наннаайа, Сардаана, Жирков уонна Литинскэй “Ньургун Боотур”- Туйаарыма Куо, о.д.а. партиялары бэрт ситиһиилээхтик уонна итэҕэтиилээхтик толорон, көрөөччүлэр дириҥ махталларын, сэҥээриилэрин ылбыта.
Саха ырыаһыттарыттан аан бастакынан Москватааҕы Улахан театр сыанатыгар тахсан “Царская невеста” уонна “Чио- Чио- Сан” опералар сүрүн оруолларын толорор чиэстэммитэ. Ол курдук, 1950 уонна 1981 сылларга ити улуу сыанаҕа тахсан музыкальнай уонна опернай культура килбэйэр киинигэр ситиһиилээхтик толоруута биһиги кыыспыт сиппитин- хоппутун чаҕылхай туоһутунан буолбута.
Анегина Егоровна концертыыр баай репертуарыгар түөрт сүүстэн тахса саха, нуучча, урукку Советскай Союз норуоттарын уонна аан дойду композитордарын айымньылара тэҥҥэ дьүөрэлэһэллэр. Кини Советскай Союз элбэх куораттарыгар гастроллаан ыллаан- туойан үгүс дьонтон махтал- баһыыба тылларын истибитэ. Кыраныысса таһыгар Германияҕа, Канадаҕа, Румынияҕа, Монголияҕа, Чехияҕа, Словакияҕа, Японияҕа, Америкаҕа сахалыы ырыаны иһитиннэрбитэ уонна сахаларга улахан талааннаах киһи баарын биллэрбитэ.
Советскай Союз чиэһин көмүскээн ырыаһыттар Аан дойдутааҕы куонкурустарыгар Прагаҕа 1967 с. уонна Мюнхеҥҥа 1971 с. кыттан, икки төгүл лауреат буолан эргиллибитэ. Ити оччолорго классическай айымньылары толорууга анал үөрэхтээх, академическай репертуардаах идэтийбит ырыаһыттар ортолоругар бүтүн Сибиир үрдүнэн төрүт олохтоох норуоттарын аан дойду музыкальнай эйгэтигэр тахсарга саҥа суолу тэлэн арыйбыта.
Анегина Егоровна 1994 с. Дьокуускайдааҕы Үрдүкү Музыка оскуолатын вокальнай факультетын сэбиэдиссэйэ уонна академическай ырыа кылааһыгар педагогунан үлэлиир.
Кини биир үөрэнээччитэ Ирина Атаева 1994 с. Екатеринбург куоракка ыытыллыбыт норуоттар икки ардыларынааҕы эдэр толорооччулар ырыаларын куонкуруһугар бастакы миэстэ буолан, лауреат үрдүк аатын ылан эргиллибитэ.
Кэнники сылларга педагогическай үлэтин таһынан сэттэ компакт- дискэлэри суруйтарда. Ол курдук, “Хаар кылыһаҕа”, саха народнай поэта Семен Данилов айымньыларыгар “Тайҕа суугуна”, “Алааһым сибэккитэ”, саха народнай поэта Петр Тобуруокап хоһоонноругар туспа таһаартарда. Маны тэҥэ композитор Валерий Кац “Эргиллии” диэн монооператыгар дискэтэ тарҕанна. Опералартан ариялар циклларын түмэн туспа, итини таһынан камернай- вокальнай айымньыларыттан сүүмэрдээн эмиэ суруйтарда. Бу барыта үгүс сыраны- сылбаны эрэйэр коллективнай үлэ түмүгэ буолар.
Анегина Егоровна Ильина- Дмитриева 2009 с. Үрдүкү Музыка оскуолатын вокальнай отделениетын сэбиэдиссэйэ уонна педагога буоларынан, Үрдүкү Аттестациялыыр хамыыһыйа быһаарыытынан профессор званиетыгар бигэргэннэ. Искусство деятеллэригэр профессорскай звание диссертацияны көмүскээбэккэ эрэ иҥэриллэр балаһыанньата баар. Ити былыргыттан олохтоммут суол.
Анегина Егоровна араас өрүттээх общественнай үлэни толорор, ол курдук Бүтүн Союзтааҕы музыкальнай общество председателинэн, Российскай Федерация Государственнай Гимнин музыкатын ылынар хамыыһыйа чилиэнинэн үлэлээбитэ. Маны таһынан Саха Республикатын Духуобунаска Академиятын чилиэнэ А.Е.Ильина- Дмитриева Советскай Союз саамай үрдүкү органыгар- ССРС Үрдүкү Советын онус ыҥырыылаах (1979- 1984) депутатынан талыллан, республикатын интэриэһин чиэстээхтик туруулаһан туран көмүскээбитэ.
Аан дойдутааҕы куонкурустар лауреаттарын таһынан Саха АССР үтүөлээх артыыската (1971), РСФСР үтүөлээх артыыската (1977), П.А. Ойуунускай аатынан Государственнай бириэмийэ лауреата (1972), М.Глинка аатынан РСФСР Государственнай бириэмийэ лауреата (1977), РСФСР народнай артыыската (1988), Саха Республикатын бочуоттаах гражданина (2000).
2003 с. Саха Республикатын культураҕа уонна духуобунаска итиэннэ Үөрэх министерстволара республика эдэр, талааннаах академическай ырыаһыттарга Анегина Ильина аатынан Гран- при олохтообуттара. 2004 с. ОАО ИФ “Сахаинвест” көмөтүнэн уонна быһаччы үбүлээһининэн республика опера уонна балет театрын эдэр солистарыгар эмиэ кини аатынан Гран- при олохтонон турар. Кини аата “Музыканты мира” диэн 2001 с. тахсыбыт бастакы биографическай тылдьыкка киирбитэ. Бу тылдьыт “Большая Российская энциклопедия” научнай издательствотынан тахсар. Манна биллэр улуу музыкальнай деятеллэр түмүллэн киирэллэр.
Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх саха норуотун чаҕылхай талааннаах кыыһа, Советскай Союз биир саамай үрдүкү бочуоттаах аатын илдьэ сылдьааччы Анегина Егоровна күннэтэ бокуойа суох үлэлээн, баай уопутун уонна билиитин эдэр көлүөнэҕэ иҥэрэр.
Борисов, Иван Васильевич.
Санаабын сурукка тиһэн / И.В.Борисов- Дьокуускай: Сайдам, 2014.-144 с.
Республикаҕа киэҥник биллэр журналист Иван Борисов төрөөбүт дойдутун, төрүт дьонун туһунан араас кэмнэргэ суруйталаабыт очеркаларын, зарисовкаларын, ахтыыларын түмэн “Санаабын сурукка тиһэн” диэн кинигэни таһаарда.
Кинигэ ааҕааччы киэҥ араҥатыгар ананар.
